Uroczystość odsłonięcia pamiątkowej tablicy z okazji 75 rocznicy wybuchu II wojny światowej, w partnerskim mieście Sárospatak na Węgrzech dnia 20 września 2014 roku.
Sam pomysł odsłonięcia polskiej tablicy w Sárospatak, partnerskim dla naszego Krosna mieście węgierskim, zrodził się pod koniec 2012 roku. Właśnie w tamtym czasie przedstawiciele naszego Stowarzyszenia Portius zostali zaproszeni do Warszawy na uroczystość wydania pięknego i patriotycznego albumu „ Pamięć – Emlékezés” autorstwa Pana Grzegorza Łubczyka, przypominającego w treści i fotografiach o pięknym geście Węgrów, którzy otoczyli opieką i otworzyli swą granicę, swe domy i serca dla polskich uchodźców wojskowych i cywilnych, po agresji hitlerowskich Niemiec i bolszewickiej Rosji na Polskę we wrześniu 1939 roku.
Postanowiliśmy, że podejmiemy inicjatywę aby w okrągłą, 75 rocznicę wybuchu II wojny światowej, ten niezwykły gest upamiętnić w tym właśnie partnerskim dla Krosna mieście Sárospatak. Już na samym początku 2013 roku zwróciliśmy się do ministra Dr Jana Stanisława Ciechanowskiego, Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych , o pomoc prawną i organizacyjną aby takie przedsięwzięcie, powstałe z polskiej i krośnieńskiej inicjatywy, można było zrealizować. Okazało się, że nie jest to wcale takie proste, gdyż wymagana jest pełna zgoda gospodarzy terenu i obiektu na którym tablica ma być odsłonięta, jak również akceptacja jej pod względem merytorycznym i estetycznym. Aby taką krośnieńską tablicę można było odsłonić na terenie obcego państwa musi jej treść, wizerunek i wszelkie formalności prawne, pozytywnie zaopiniować warszawska Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Bez jej pozytywnej opinii taka tablica za granicą odsłonięta być nie może. Inicjatywa nasza spotkała się z pozytywnym przyjęciem tak przez Szefa UDSKIOR, oraz członka naszego stowarzyszenia, burmistrza miasta Sárospatak, Arosa Jánosa. W sierpniu 2013 roku na nasz Festiwal Win Węgierskich im. Portiusa zaprosiliśmy do Krosna Pana ministra Dr Jana Stanisława Ciechanowskiego i burmistrza Sárospatak. Jak wszyscy pamiętamy, minister został Członkiem Honorowym stowarzyszenia i w czasie festiwalu rozmawiał z Arosem o naszej inicjatywie odsłonięcia krośnieńskiej tablicy. Jesienią 2013 roku Rada Miasta Sarospatak zdecydowała aby tablica była odsłonięta na nowoodrestaurowanym budynku miejskiego Ratusza, przy głównej ulicy miasta. Na początku 2014 roku otrzymaliśmy wszelkie niezbędne węgierskie dokumenty akceptujące treść napisów na tablicy oraz jej stronę estetyczną i miejsce zamontowania. Przetłumaczone na polski język dokumenty przesłaliśmy do uzgodnienia do Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa a po otrzymaniu jej pozytywnej opinii do Urzędu Do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w Warszawie. Teraz można było szybko przystąpić do realizacji tej krośnieńskiej inicjatywy poza granicami Państwa Polskiego. Nasz krośnieński artysta rzeźbiarz Maciej Syrek przygotowywał drewniany
model tablicy, której autorem był mistrz plakatu z Budapesztu, Krzysztof Ducki. Tablicę odlał specjalistyczny zakład odlewniczy w Zaczerniu pod Rzeszowem. Wsparcie finansowe na realizację naszego przedsięwzięcia otrzymaliśmy od Urzędu Do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, sponsorów prywatnych i gdy odlew tablicy był już gotowy, od Urzędu Miasta Krosna.
Od połowy sierpnia 2014 roku przygotowywaliśmy program ceremonii odsłonięcia tablicy. Pod koniec sierpnia rozpoczęliśmy zapraszać wszystkie znaczące osobowości związane z Krosnem i Stowarzyszeniem Portius. W pomoc organizacyjną włączyli się także Węgrzy. Pani Konsul Generalna Węgier z Krakowa Dr Hab. Adrienne Körmendy pomogła w zorganizowaniu asysty węgierskiej wojskowej orkiestry z Debreczyna i formacji reprezentacyjnej wojska z Budapesztu. Na naszą krośnieńską uroczystość w Sárospatak zaprosiliśmy Prezydenta Miasta Krosna – Piotra Przytockiego , Przewodniczącego Rady Miasta – Stanisława Słysia i Radnych – Stanisława Czaję i Marcina Niepokoja. Zaprosiliśmy wszystkich Członków Regularnych i Honorowych Stowarzyszenia Portius, Panią Konsul Generalną Węgier w Krakowie Dr Hab. Adrienne Komendy, Ministra Dr Jana Stanisława Ciechanowskiego – Szefa UDSKIOR , Ministra Jacka Michałowskiego – Szefa Kancelarii Prezydenta RP oraz Ministra Obrony Narodowej Tomasza Siemoniaka . Zaprosiliśmy także Ambasadora RP w Budapeszcie Pana Romana Kowalskiego i a także Członka Prezydium Towarzystwa Przyjaźni Polsko Węgierskiej przy Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej w Krośnie – Franciszka Tereszkiewicza.
Po gotową tablicę, która była od końca m-ca sierpnia prezentowana w siedzibie Stowarzyszenia Portius , przyjechał dostawczy samochód z Węgier we wtorek 16 września . Zrobiliśmy sobie wówczas pamiątkową fotografię :
Uroczystość rozpoczęła się w sobotę 20 września o godz. 15 na specjalnie przygotowanym placu przy Ratuszu Miejskim w Sárospatak. Była bardzo uroczysta atmosfera . Przybywali zaproszeni goście i przedstawiciele lokalnych władz i społeczności .
Przed odsłonięciem tablicy głos zabrali w kolejności : Aros János – Burmistrz Sárospatak
Minister Dr Jan Stanisław Ciechanowski – Szef UDSKiOR, Dr Hörcsik Richard – Poseł, Roman Kowalski-
Ambasador RP na Węgrzech, Dr hab. Adrienne Körmendy – Konsul Generalny Węgier w Krakowie, Piotr Przytocki – Prezydent Miasta Krosna i Zbigniew Ungeheuer – Prezes Stowarzyszenia Portius z Krosna.
Akt odsłonięcia tablicy był bardzo dostojny i wzruszający . Po tej uroczystości poszczególne delegacje składały pod tablicą pamiątkową wieńce i wiązanki kwiatów. Następnie zrobiono wiele pamiątkowych fotografii , które zachowają w pamięci to patriotyczne wydarzenie , w którym z inicjatywy krośnieńskiej Organizacji Pozarządowej, Miasta Krosna i Urzędu Do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych oddano hołd Narodowi Węgierskiemu za otoczenie opieką 140 tysięcy polskich uchodźców wojskowych i cywilnych w latach II wojny światowej.
Z okazji odsłonięcia pamiątkowej tablicy przedstawiciele Stowarzyszenia Portius uhonorowali kilka znaczących osobistości specjalnymi metalowymi dyplomami, które zostały zamówione specjalnie na tę okazję. Odznaczenie zostali : Burmistrz miasta Sárospatak – Aros János, Prezydent miasta Krosna Piotr Przytocki, Minister Jan Stanisław Ciechanowski, Przedsiębiorca węgierski Derczó Istvan , oraz kombatanci pamiętający czasy tamtego eksodusu Polaków – Kristóf Lajos i Dávid Sándor.
